Baruch Lopes Leao de Laguna
Baruch Lopes de Leao de Laguna
door Oscar Laurens Schrover
Amsterdam 1864 – 1943 Auschwitz
Baruch Lopes de Leao de Laguna is geboren op 10 februari 1864 in Amsterdam.
Laguna is behalve landschapsschilder ook portrettist. Zijn aandacht geldt ‘expressieve karakters’ of schilderachtige ‘types’. Als kunstenaar portretteert hij een aantal Joodse Amsterdammers, zoals Opperrabbijn van Loen; Sylvain Kahn en Sally Berg van het modehuis Hirsch en Co; en Lion Gerzon van Modehuis Gerzon. (1)
Ook schildert Laguna – in 1911 – het portret van de toenmalige Minister van Oorlog Hendrik Colijn. De directeur van de Shell, Sir Henry Deterding, nodigt hem uit naar Engeland te komen om zijn portret te schilderen.
Laguna heeft tijdens zijn leven niet veel tentoongesteld. Zijn schilderijen worden vaak direct van de ezel verkocht, of verdwijnen – via o.a. de Larense kunsthandel Hamdorff – naar de Verenigde Staten. Laguna heeft tweemaal een koninklijke medaille ontvangen: een zilveren medaille voor een schilderij van een interieur en een gouden medaille voor het portret van een ‘jonge violist’.
Laguna’s werken horen ideëel bij de beweging van ‘het Schilderachtige’; stilistisch horen ze tot de Larense School die – net als de Haagse School – zijn oorsprong vindt in de romantische idee van het ‘schilderachtige’. (2)
Een opvallend karakteristiek van ‘pittoreske’ kunstwerken is, dat zij een stille omgeving projecteren.
De kunstenaar schildert een verstild landschap, of een verstild interieur, dat overpeinzingen toelaat. Ook beeldt hij een landelijke idylle af, bevolkt met deugdzame mensen, die – ook al zijn ze ‘ongelukkig’, want door ellende en natuur geslagen (3) – in essentie goed zijn, sterk en verbonden met het Sublieme. De schilderijen van het pittoreske, idealiseren de naïviteit van het boerenbestaan en het eenvoudige leven. De Gooise idylle lag overigens niet ver van de bewoonde wereld af. De tram van Amsterdam naar Amersfoort, en terug, stopt vanaf 1882 direct voor Hotel Hamdorff (met zijn kunstzaal).
Aan het eind van de negentiende eeuw vinden de schilderijen van de Haagse en Larense School gretig aftrek bij de nieuwe burgerij in de Verenigde Staten. Ze leiden terug naar de wereld voor de eerste gemechaniseerde oorlog: de Amerikaanse burgeroorlog (1860-1864). Niettemin zijn ook deze schilderijen niet ontdaan van de waarheid van het moderne leven.
Laguna is behalve (buiten-) lid van Arti en Sint-Lucas, ook lid van de Vereniging van Beeldende Kunstenaars Laren-Blaricum en de Gooise Schilders vereniging. Bij gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag biedt men Laguna een eretentoonstelling aan in Hamdorffs kunstzalen, het trefpunt van de Larense School.
Laguna is geboren in een religieus gezin. Na het overlijden van zijn ouders, Salomon Lopes de Leaô Laguna en Sara Kroese, plaatst men hem in het weeshuis/annex Joodse school (4) van de Portugees-Israëlitische gemeente Aby Jetomim – in de Plantage Middenlaan 80 te Amsterdam. Daar wonen ongeveer twintig jongens. Laguna tekent veel. Ook achterin de synagoge waarin hij ‘de verschillende typen, zo mooi van expressie’ vindt. (5)
De voogden van Laguna schrijven hem in 1878 in voor een opleiding tot decoratieschilder aan de kunstnijverheidsschool Quellinus. Op deze school valt het talent van Laguna snel op. Men moedigt de jongen aan om in 1880 – het openingsjaar van de Rijksacademie – toelatingsexamen te doen voor de nieuwe kunstschool. Laguna richt als leerling samen met Jan Veth, Jac van Looy en Willem Witsen in dat jaar de studentenvereniging Sint Lucas op. (In 1887 is deze studentenvereniging omgezet in een kunstenaarsvereniging. Jan Veth en Jan Toorop waren lid van het bestuur van St. Lucas, net als Piet Mondriaan.)
In 1881 verlaat Laguna – gedwongen – het weeshuis om de eigen kost te verdienen. De regels van Aby Jetomim bepalen dat de ‘jongelingen’ het gesticht verlaten als ze achttien jaar oud zijn. Laguna voorziet in zijn levensonderhoud met zijn tekeningen, en volgt ondertussen lessen bij August Allebé aan de Rijksacademie. Laguna vindt de onderwerpen voor zijn illustraties in de oude binnenstad van Amsterdam, in de Jodenbuurt, de volksbuurten, en de theaters in de Plantagebuurt.
Hij werkt kort op het atelier van Isaac Meijer de Haan, een succesvol schilder van Joodse genrestukken. (6) En woont op een zolderatelier aan de ‘Plantage Franse laan’ in Amsterdam, vlak bij het zomertheater Frascati. Een verdieping lager houdt de beeldhouwer Teixeira de Mattos atelier. In 1885 raadt één van diens gasten, de kunstenaar Ferdinand Oldewelt, Laguna aan zijn schilderij van een oude violist ‘in te zenden op Arti’, hoewel hij geen lid is. Oldewelt: ‘Als je dat schilderij laat zien, word je direct lid’. Laguna zendt het werk in en het men koopt het terstond aan – voor de loting. Zoals Oldewelt heeft voorspeld wordt Laguna aangenomen als lid van Arti, op 21-jarige leeftijd. Deze succesvolle introductie in de professionele kunstwereld zorgt ervoor dat Laguna een veelgevraagd portrettist wordt.
Hij breekt na 1892 landelijk door nadat hij illustraties tekent voor het eerste nummer van Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. (7)
Laguna’s tekeningen verschijnen bij het artikel van mr. Eduard van Tsoe-Meiren ‘Onder het oude volk’.
In 1892 maakt Laguna kennis met Herman Heijermans. (8) Hij ontmoet Heijermans op een van zijn wandelingen door de Plantagebuurt. Deze ontmoeting mondt uit in een vriendschap. Tussen 1892 en 1895 zwerft Laguna met Heijermans, toneelrecensent van de Telegraaf, door de stad. Laguna laat Heijermans kennis maken met de Joodse buurten en het volkse Amsterdam (9) In 1895 vertrekt Heijermans naar Katwijk waar hij bevriend raakt met Jan Toorop.
Laguna trouwt op 17 maart 1898 met Rose Asscher, geboren in London in 1872. Henriëtte Asscher werd door dit huwelijk een aangetrouwd familielid. Na de geboorte van hun eerste kind Lodewijk, verhuist het gezin Laguna – in 1900 – naar het Gooi. Daar schildert de kunstenaar talloze bloemenstillevens en interieurs in een romantisch-realistische stijl.
Laguna heeft les gegeven aan diverse kunstenaars. Hij is de leraar van Jan van de Brink, die ook les heeft genomen bij Albert Neuhuys, en van Barthe Femke Mirandolle-de Vries.
Op 23 april 1943 is Laguna gearresteerd door de Duitsers en op transport gesteld naar het Judendurchgangslager Herzogenbusch te Vught. Vandaar is hij naar Auschwitz gebracht en na aankomst op 19 november 1943 vermoord.
Oscar Laurens Schrover ©
1) Hirsch en Co introduceerden de haute couture in Nederland. De koninginnen Emma, Wilhelmina en Juliana kleding kochten kleding in deze winkel.
2) Schilderachtige – the Picturesque, een beweging ontstaan onder invloed van ‘the rules’, de regels van William Gilpin, de essays van Ruskin en het Sentimentalisme in de late 18de eeuw. Schilderachtig— naar de rules van William Gilpin – is een kunstwerk dat het schone voorop stelt, dat ruig is, rauw en natuurlijk. De kunstenaar past het schilderij zodanig aan dat het aangenaam oogt. In dit kunstwerk buigt de realiteit dus voor de compositie van de kunstenaar. In notie ‘schilderachtig’ spelen het landschap en de natuur een belangrijke rol.
3) Frans Erens, over Jozef Israëls in Litteraire Wandelingen (Amsterdam: S.L. van Looy, 1906) p. 154.
4) ‘Vader der Wezen’, vereniging opgericht in 1648. De vereniging heeft dan 42 leden. In het bestuur hebben in 1648 zitting: David Henriques Farro, Abraham Naar, David Nahamias Torres, Isaac Israel Pereira en Josua del Sotto.’ In J.F.L. Blankenberg, H.J. de Dompierre de Chaufepié en H. Smissaert, Gids der Nederlandsche Weldadigheid (Amsterdam: Holkema, 1899) p: 654.
5) Baruch Laguna, in de Gooi en Eemlander, zaterdag 13 januari 1934.
6) Hoe lang Laguna daar heeft gewerkt of er les heeft genomen, is onduidelijk. Meijer de Haan is via Theo van Gogh in aanraking gekomen met de post-impressionistische schilders. In het werk van Laguna zijn overigens geen sporen te vinden van het Post-impressionisme.
7) Elseviers Maandblad, Jaargang 1891, Mr. Eduard van Tsoe-Meiren ‘Onder het oude volk’ (Amsterdam: Elseviers Uitgeversmaatschappij, 1891) p. 78–95
8) Heijermans is in Amsterdam terechtgekomen, nadat hij – als bediende bij de Twentse Wissel- en Effectenbank – bijna de lompen- en metalenhandel Cohen en Mok failliet heeft laten gaan.
9) Herman Heijermans toneelstukken gaan in première in de ‘Artisschouwburg’ in dezelfde straat in Amsterdam waar Laguna atelier houdt.
aanvulling (red.):
Op 16 november is de kunstenaar op transport gesteld naar Auschwitz in Silezië. In het Arolson archief Nº12772559 vind je een kaart die zijn overlijden op 20 november 1943 vaststelt; het RKD daarentegen meent dat Baruch Lopes de Laguna op 19 november is vermoord in het KZ Auschwitz.
